Termin mikrobioty ewoluował wraz z rosnącym zainteresowaniem wśród naukowców. Aktualnie określamy nim wszystkie drobnoustroje zamieszkujące dane środowisko na przykład skórę głowy. W zbiór drobnoustrojów wliczamy bakterie, grzyby, wirusy i archeony [9]. Najliczniej zamieszkujące owłosioną skórę głowy mikroorganizmy to Staphylococcus epidermidis. Najprawdopodobniej stanowi on 49% mikrobioty skóry głowy. Niewiele mniej liczne i wciąż dominujące, to bakterie z gatunku Propionibacterium Agnes (ok. 40%). Skóra głowy to również siedlisko licznych drożdżaków, a wśród nich Malassezia spp [1,4].

Całokształt mikrobioty owłosionej skóry głowy stanowi kluczowy element układu odpornościowego człowieka. Dlatego tak ważne jest by nie zmieniła swojego charakteru z komensalnego na patogenny. Do takich zmian może dochodzić w przypadku chorób owłosionej skóry głowy, na przykład w łupieżu tłustym [13]

Łupież tłusty (Pityriasis steatoides) należy do jednej z najczęstszych jednostek chorobowych rozpoznawalnych w gabinecie trychologicznym. Szacuje się, że może dotykać ok. 50% populacji na świecie [13]. Częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet [6, 13]. To dermatoza o charakterze przewlekłym i sezonowym. Jej główne cechy to przyspieszone tempo rogowacenia naskórka z drobnopłatowym złuszczaniem skóry głowy [2]. Tempo odnowy keratynocytów skraca się z 28 do 7-15 dni. Należy do dermatoz łojotokowych i bywa określany łagodną formą łojotokowego zapalnie skóry [3].

Powstawanie łupieżu ma charakter wieloczynnikowy. Wyróżniamy podział na czynniki endogenne i egzogenne. Do czynników endogennych zaliczamy: płeć, nieprawidłową dietę, zaburzenia hormonalna, nadmiar stresu i zaburzenia układu immunologicznego. Najpowszechniejsze czynniki egzogenne to: nieprawidłowa lub brak higieny skóry głowy, częsta koloryzacja i termo-stylizacja, częsty kontakt z agresywnymi środkami powierzchniowo czynnymi, noszenie nakryć głowy, mocno nachlorowana woda, promieniowanie UV [3,5]. Wszystkie wymienione czynniki mogą przyczynić się do zaburzenia bariery hydrolipidowej skóry. W konsekwencji dochodzi do zmian w proporcjach między poszczególnymi drobnoustrojami na skórze głowy. Dlatego za najczęstszą przyczynę powstawania łupieżu uznaje się dysbiozę owłosionej skóry głowy [11,12].

Dyzbioza czyli zaburzenie równowagi w proporcjach prawidłowej mikrobioty, obserwowana jest w wielu chorobach skóry głowy m.in.: łojotokowym zapaleniu skóry, łuszczycy i atopowym zapaleniu skóry [3]. W przypadku łupieżu odnosi się głownie do przerostu drożdżaków Malassezia spp., oraz zaburzonej proporcji między Staphylococcus i Propionibacterium.

Wśród drożdżaków z rodzaju Malassezia wyróżnia się kilka gatunków odpowiedzialnych za rozwój łupieżu tłustego. Są to: M. restricta M. globosa, M. symphoidalis, oraz M. furfur [6]. Największe znaczenie zdaje się odgrywać przerost Malassezia furfur [7]. W fizjologicznych warunkach jego odsetek powinien wynosić niespełna 45%  wszystkich Malassezia. Tymczasem w przebiegu łupieżu obserwuje się ponad 70% udziału tego grzyba [2]. Główną rolę w łupieżu tłustym odgrywa prozapalny i immunogenny charakter M.furfur. Malassezia furfur jest drożdżakiem lipofilowym, dlatego nadprodukcja łoju sprzyja jego namnażaniu i przerostom [14]. Produkowane przez niego nienasycone kwasy tłuszczowe wykazują działanie drażniące skórę i indukują stany zapalne [8] .

Poza grzybami z rodzaju Malassezia zaobserwowano zwiększenie liczebności grzybów z rodzaju: Acremonium i Penicillium [9].

Za powstawanie łupieżu na podłożu bakteryjnym odpowiada zaburzenie proporcji między gronkowcami (Staphylococcus epidermidis), a Propionibacterium (Propionibacterium Acnes). Proporcja zmienia się na niekorzyść beztlenowych bakterii Propionibacterium, których ilość maleje względem tlenowych Staphylococcus [1, 5, 12]. Ponadto w łupieżu tłustym liczebność dominujących bakterii S.epidermidis i P.acnes znacząco maleje względem drożdżaków Malassezia restricta [4].

Niestety mechanizm powstawania i utrzymywania się łupieżu na owłosionej skórze głowy jest procesem złożonym i wieloczynnikowym [13]. Bezsprzecznie biorą w nim udział drobnoustroje kształtujące mikrobiotę owłosionej skóry głowy, lecz nie tylko one. Do tej pory najdokładniej przebadano wpływ drożdżaków Malassezia, dlatego wciąż uważane są za główny czynnik indukujący łupież tłusty.

Źródła:

• Bednarek M., Musiał C. 2019. Najczęstsze problemy pacjenta trychologicznego – choroby skóry główy, Kosmetologia Estetyczna, 3(8): 393-396
• Brzezińska-Wcisło L., Wcisło-Dziadecka D., Bergler-Czop B., Lis-Święty A. 2015. Choroby włosów i skóry owłosionej, Poznań, Termedia Wydawnictwa Medyczne
• Brzezińska-Wcisło L., Wcisło-Dziadecka D., Lis-Święty A., Trzmiel D. 2007. Dandruff and seborrhoeic dermatitis of the scalp – pathogenesis, clinical Picture and therapeutic aspects, Advances in Dermatology and Alergology, 24(2): 59-64
• Clavaud C, Jourdain R, Bar-Hen A, Tichit M, Bouchier C, Pouradier F, El Rawadi C, Guillot J, Ménard-Szczebara F, Breton L, Latgé JP, Mouyna I. 2013. Dandruff is associated with disequilibrium in the proportion of the major bacterial and fungal populations colonizing the scalp. PLoS One, 8(3)
• Curyło K., Jurzak M. 2015. Najczęstsze choroby owłosionej skóry głowy, w: Troska o zdrowie w aspekcie społecznym (red. Goździelska A., Jaśkiewicz J), Kraków, Oficyna Wydawnicza AFM: 131-143
• Cygan B. 2013. Postępowanie w łupieżu owłosionej skóry głowy, Lek w Polsce, 23(5): 24-27
• Gliński Z., Żmuda A. 2020. Udział grzybów z rodzaju Malassezia w chorobach ludzi i zwierząt, Życie Weterynaryjne 95(7): 414-419
• Gnat S., Łagowski D. 2021. Charakterystyka mikrobiologiczna i kliniczna grzybów z rodzaju Malassezia, Życie Weterynaryjne 96(3): 179-186
• Gnat S., Łagowski D., Dyląg M., Nowakowicz A. 2021. Ludzki organizm w stanach normo biozy i dysbiozy- Charakterystyka i metody analiz, Postępy mikrobiologii, 60(1): 31-46
• Gregorczyk-Maślanka K., Kurzawa R. 2016. Mikrobiota organizmu ludzkiego i jej wpływ na homeostazę immunologiczną – część I, Alergia, astma, immunologia, 21(3): 146-150
• Matysek-Nawrocka M., Bernat M., Koziarski M. 2018. Trychologia kosmetyczna jako metoda diagnozy oraz leczenia wybranych schorzeń skóry głowy i włosów, w: Medyczne aspekty kosmetologii i dietetyki, Wydawnictwo Naukowe TYGIEL sp. z.o.o: 7-20
• Narshana M., Ravikumar P. 2018. An overview of dandruff and novel formulations an a treatment strategy, Inernation Journal of Pharmaceutical Sciences and Research, 9(2): 417-431]
• Ranganathan M.F. 2011. A new postulate on two stages of dandruff: a clinical perspective, International Journal of Trichology, 3(1): 3-6
• Theelen B., Cafarchia C., Gaitanis G., Bassukas I., Boekhout T., L Dawson T., 2018. Malassezia ecology, pathophysiology, and treatment, Medical Mycology 56(1) :10–25